Obszary Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody w Polsce, która została wprowadzona wraz z naszym wejściem do Unii Europejskiej. Jej zamysłem jest utworzenie we wszystkich krajach członkowskich spójnej sieci obszarów chroniących cenne gatunki i siedliska przyrodnicze. Takie samo prawo oraz zasady wyznaczania tych obszarów ułatwiają współpracę w tej dziedzinie oraz dają możliwość koordynacji działań dla ochrony poszczególnych gatunków zagrożonych w skali naszego kontynentu. Celem tego działania jest zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Europy oraz zachowanie jak największej jej bioróżnorodności.
Aby obszar Natura 2000 powstał musi spełniać odpowiednie kryteria, czyli muszą zaistnieć naukowe przesłanki o jego wartości przyrodniczej. W ramach tej sieci wyróżniamy dwa rodzaje obszarów, które wyznaczane są na podstawie dwóch odrębnych Dyrektyw Europejskich. Pierwsza Dyrektywa potocznie nazywana „ptasią” określa wyznaczenie obszarów specjalnej ochrony ptaków. Pierwszy jej załącznik to lista gatunków ptaków objętych szczególnymi środkami ochronnymi, obejmującymi także ich siedliska, i które mają na celu zapewnienie przetrwania i rozrodu tych gatunków w ich obszarach występowania. Samo występowanie gatunku na danym terenie nie wystarcza, musi on być na tyle liczny, aby osiągnąć odpowiedni próg zakwalifikowania do sieci Natura 2000.
Dyrektywa Siedliskowa zwana inaczej habitatową, określa zasady tworzenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Żeby taki obszar powstał, muszą w jego obrębie występować gatunki roślin lub zwierząt (poza ptakami), lub siedliska przyrodnicze wymienione w I lub II załączniku tej Dyrektywy. Na podstawie określonych kryteriów naukowych oceniana jest wartość terenu dla ochrony poszczególnych typów siedlisk przyrodniczych lub gatunków flory i fauny. W skład sieci Natura 2000 włączane są tereny o dużym potencjale dla zachowania lub odtworzenia siedliska bądź też gatunku.
Jeśli chodzi o funkcjonowanie tych obszarów to różnią się one zdecydowanie od pozostałych powierzchniowych form ochrony przyrody w Polce. Główna różnica, to fakt iż nie ma „katalogu” zakazów, czyli tego co wolno, a czego nie wolno w takim obszarze. Taką listę zakazów mają np. opisywane wcześniej parki krajobrazowe, ale też parki narodowe czy rezerwaty przyrody. W obszarze Natura 2000 najogólniej mówiąc, można natomiast robić to, co nie szkodzi przyrodzie, a zwłaszcza przedmiotom ochrony, czyli gatunkom lub siedliskom, dla których ten obszar został utworzony. Przystępując do jakiegoś działania czy inwestycji najpierw musimy ocenić jaki będzie miało to wpływ na środowisko. Drugą sprawą jest zapobieganie wszelkim czynnikom, nawet naturalnym, które mogą pogorszyć stan siedlisk i populacji gatunków. Aby obszar prawidłowo funkcjonował i zachowywał swoje wartości przyrodnicze sporządza się dla niego plan zadań ochronnych lub plan ochrony. Taki plan zawiera opis granic, cele zadań ochronnych, opisuje zagrożenia dla poszczególnych przedmiotów ochrony.
W Polsce sieć Natura 2000 zajmuje prawie 20% powierzchni lądowej. W jej skład wchodzi 849 obszarów siedliskowych oraz 145 obszarów ptasich. W Wielkopolsce obszarów siedliskowych jest 60, a ptasich 19. W powiecie gnieźnieńskim natomiast są już tylko 3 siedliskowe i 1 ptasi.
